مقاله آشنایی با معماران جهان و آثار آنان

مقاله آشنایی با معماران جهان و آثار آنان

فهرست:

معماری‌ اسلامی‌ در ایران‌

جایزه معماری‌ نمایشگاه فرانكفورت‌

آشنایی با تالار معماران جهان

شاخص‌ترین بخش معمارانه‌

آشنایی با تالارهای معماران

نقد آثار ونتوری در نشست ماهیانه معماران

..........................................................................................

بخشهایی از متن:

معماری‌ اسلامی‌ در ایران‌

در تواریخ‌ آمده‌ است‌ كه‌ نخستین‌ مسجد ایرانی‌ مسجدالثّور نام‌ داشت‌ كه‌ به‌ سال‌ 81/700 در قزوین‌ ساخته‌ شد. اما قدیمی‌ترین‌ بنای‌ اسلامی‌ كه‌ تاكنون‌ در ایران‌ كشف‌ گردیده‌، مسجدی‌ به‌ نام‌ تاری‌ خانه‌ در دامغان‌ است‌، در نیمه‌ راه‌ مشهد به‌ تهران‌. این‌ مسجد در فاصله‌ی‌ سالهای‌ 133/750 و 170/786 ساخته‌ شده‌ است‌. به‌ نوشته‌ی‌ گدار Goddard ، «این‌ مسجد به‌ سبب‌ هماهنگی‌ تناسبات‌ و جزرهایش‌ هنوز یكی‌ از باشكوه‌ترین‌ ابنیه‌ی‌ اسلامی‌ است‌». این‌ مسجد با طاق‌ پوشیده‌ شده‌ است‌. 

در طول‌ دوره‌ی‌ اسلامی‌، ساختمانهای‌ ایرانی‌ به‌ داشتن‌ گنبدهای‌ زیبا معروف‌ بوده‌اند. این‌ گنبدها به‌ خلاف‌ آنچه‌ در شیوه‌ی‌ بیزانسی‌ معمول‌ بود هرگز روی‌ لچكیهای‌ از نوع‌ رومی‌ بنا نمی‌شد، بلكه‌ بر سكنجهای‌ ساده‌ای‌ استوار بود كه‌ بر گوشه‌های‌ سقف‌ سوار می‌شد و شكل‌ مربّع‌ سقف‌ را مبدّل‌ به‌ هشت‌ ضلعی‌ می‌كرد. نخستین‌ گنبد متعلّق‌ به‌ دوره‌ی‌ اسلامی‌ در ایران‌ از آن‌ مسجد جامع‌ قم‌ است‌. این‌ گنبد در سال‌ 256/878 به‌ دست‌ ابوسعدبن‌ حسین‌ ساخته‌ شده‌ و هشتاد پا ارتفاع‌ دارد. 

از آن‌ زمان‌ تا به‌ حال‌، سه‌ نوع‌ متفاوت‌ از گنبد در ایران‌ ساخته‌ شده‌ است‌: (1) گنبدهای‌ یك‌ جداره‌، (2) گنبدهای‌ دو پوسته‌ و (3) گنبدی‌ كه‌ با گنبد خیمه‌ای‌ چندوجهی‌ یا سقف‌ مخروطی‌ شكل‌ ] رك‌ (رخ‌) - م‌. [ پوشانده‌ شده‌ است‌. گنبد یك‌ جداره‌ محصول‌ تداوم‌ شكل‌ گنبدهای‌ دوره‌ی‌ ساسانی‌ است‌ و در دوره‌ی‌ سلجوقی‌ متداول‌ بود. برجسته‌ترین‌ و بارزترین‌ گنبدهای‌ نوع‌ دوم‌ را در مقبره‌ی‌ سلطان‌ سنجر در مرو (552/1157) می‌توان‌ دید و معروف‌ترین‌ نمونه‌ی‌ اوّلیّه‌ از نوع‌ سوم‌، گنبد قابوس‌ (398/1007) است‌. 

گنبد قابوس‌ در سال‌ 397/1006 به‌ دست‌ شمس‌المعالی‌عبدالحسن‌ قابوس‌ حكمران‌ گرگان‌ و طبرستان‌ ساخته‌ شد. این‌ مقبره‌ در اصل‌ برجی‌ استوانه‌ای‌ شكل‌ است‌ كه‌ قسمت‌ بالای‌ آن‌ مخروطی‌ است‌. درون‌ آن‌ خالی‌ است‌ و این‌ فضای‌ از كف‌ تا سقف‌ تهی‌ را در بالا مخروط‌ خیمه‌ای‌ شكلی‌ می‌پوشاند. ارتفاع‌ كلی‌ برج‌ اندكی‌ بیش‌ از 167 پاست‌. این‌ بنا با آجر ساخته‌ شده‌ است‌. ساختمان‌ مذكور دارای‌ دو كتیبه‌ به‌ خط‌ كوفی‌ است‌ كه‌ یكی‌ در ارتفاع‌ 26 پا و 3 اینچ‌ از سطح‌ زمین‌ و دیگری‌ درست‌ زیر حاشیه‌ی‌ مقرنس‌ كاری‌ قرار دارد. 

...

در دوره‌ی‌ سلجوقی‌ استفاده‌ از گچ‌ در تزیینات‌، نه‌ تنها در مساجد، بلكه‌ در كاخها و خانه‌های‌ اشراف‌ نیز بسیار متداول‌ بود. تصاویر تزیینی‌ عبارت‌ بود از صحنه‌های‌ شكار و مناظری‌ از دربار. عمق‌ كنده‌كاریها در بعضی‌ موارد آن‌ قدر زیاد بود كه‌ به‌ مجّسمه‌سازی‌ شباهت‌ داشت‌. این‌ نقوش‌ برجسته‌ی‌ گچی‌ عمدتاً در ری‌ (تهران‌) و ساوه‌ یافت‌ می‌شود.
در پانزده‌ بنای‌ بازمانده‌ از دوره‌ی‌ سلجوقی‌، كاشیهای‌ لعابی‌ مزیّن‌ به‌ شبكه‌های‌ نقوش‌ یا كتیبه‌نویسی‌ در نمای‌ داخل‌ یا خارج‌ به‌ كار رفته‌ است‌. هنر معرّق‌كاری‌ كه‌ در گنبد كبود مراغه‌ (593/1196) عرضه‌ شده‌ است‌ به‌ مرحله‌ای‌ رسید كه‌ با كار گذاشتن‌ ردیفهای‌ كاشی‌ لعابدار در زمینه‌ی‌ گچی‌، شبكه‌ی‌ در هم‌ بافته‌ی‌ پركار و دقیقی‌ به‌ وجود می‌آورد. ازاره‌ها از جنس‌ كاشی‌ و ستاره‌ای‌ شكل‌ با جلای‌ قهوه‌ای‌ طلایی‌ بود كه‌ روی‌ زمینه‌ای‌ سفید رنگ‌ كار گذاشته‌ شده‌ بود. تزیین‌ محرابها نیز به‌ همین‌ گونه‌ بود و برای‌ مثال‌ محراب‌ مسجد میدان‌ در كاشان‌ (623/1226) را می‌توان‌ نام‌ برد. از سلاطین‌ قابل‌ ذكر دوره‌ی‌ سلجوقی‌، ملكشاه‌، پادشاه‌ بزرگ‌ این‌ سلسله‌ (465-485/1072-1092) است‌ كه‌ پایتخت‌ خود، اصفهان‌، را به‌ یكی‌ از زیباترین‌ شهرهای‌ آسیا مبدّل‌ ساخت‌. مسجد جامع‌ اصفهان‌ در زمان‌ این‌ پادشاه‌ ساخته‌ شد و اولین‌ بار در ایران‌ برجهای‌ خیاره‌دار مخروطی‌ در عهد او بنا گردید. بهترین‌ نمونه‌ی‌ این‌ مناره‌های‌ استوانه‌ای‌ شكل‌ مینای‌ عالی‌ در ایران‌ است‌ كه‌ به‌ دستور ملكشاه‌ ساخته‌ شده‌ است‌. این‌ مناره‌ با شبكه‌های‌ نقوش‌ هندسی‌ و نوارهایی‌ از كتیبه‌های‌ كاشی‌ لعابدار تزیین‌ گردیده‌ است‌.

در آغاز قرن‌ هفتم‌ / سیزدهم‌، كشور ایران‌ گرفتار مصیبت‌ حمله‌ی‌ مغول‌ گردید. مرو و نیشابور در سال‌ 617/1220 به‌ دست‌ چنگیزخان‌ سقوط‌ كرد و در طّی‌ بیست‌ و پنج‌ سال‌ نه‌ تنها تمام‌ مملكت‌ به‌ اشغال‌ مهاجمین‌ درآمد، بلكه‌ شهرها به‌ كلی‌ در آتش‌ سوخت‌، ساختمانها تماماً با خاك‌ یكسان‌ شد و در بعضی‌ نقاط‌ تمامی‌ سكنه‌ مثل‌ حیوان‌ از دم‌ تیغ‌ گذرانده‌ شدند و بدین‌ لحاظ‌، از ساختمانهایی‌ كه‌ در فاصله‌ی‌ هجوم‌ اعراب‌ به‌ ایران‌ تا روی‌ كار آمدن‌ ایلخانان‌ مغول‌ در این‌ كشور بنا گردید، امروز تعداد بسیار كمی‌ بر جای‌ مانده‌ است‌.

مغولها قریب‌ 143 سال‌ (644-791/1246-1389) بر ایران‌ حكومت‌ كردند. هلاكو بنیانگذار امپراتوری‌ مغول‌ لقب‌ ایلخان‌ بر خود نهاد و تبریز را پایتخت‌ ساخت‌. نخستین‌ بنای‌ دوره‌ی‌ مغول‌ در ایران‌ رصدخانه‌ای‌ است‌ در مراغه‌، پایتخت‌ تابستانی‌ هلاكوخان‌ ، كه‌ بنا به‌ پیشنهاد وزیر معروف‌ وی‌ خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌ در سال‌ 678/1279 ساخته‌ شد. مع‌ذلك‌ احیای‌ معماری‌ عظیم‌ سنّتی‌ ایران‌ در زمان‌ حكومت‌ جانشین‌ هلاكو، ارغون‌، صورت‌ گرفت‌. احداث‌ ارغونیّه‌، حومه‌ی‌ دلنشین‌ تبریز در زمان‌ وی‌ آغاز شد. در سلطانیّه‌ واقع‌ در نزدیكی‌ قزوین‌ نیز اقدامات‌ مشابهی‌ صورت‌ گرفت‌ و كاخهای‌ ییلاقی‌ در آلاتاغ‌، منصوریّه‌ و لار بنا گردید. با این‌ حال‌، دوران‌ طلایی‌ معماری‌ ایلخانی‌ معاصر حكومت‌ غازان‌خان‌ است‌ كه‌ اسلام‌ آورد و در سال‌ 694/1295 به‌ سلطنت‌ رسید. غازان‌خان‌ نه‌ تنها در عمران‌ و آبادی‌ جدّ و جهد بسیار داشت‌، بلكه‌ خود نیز معمار بود. شِنب‌، حومه‌ی‌ غربی‌ تبریز، به‌ دست‌ او طرّاحی‌ و در سال‌ 696/1297 ساخته‌ شد. بر روی‌ رصدخانه‌ی‌ سابق‌ الذّكر گنبدی‌ زده‌ شد كه‌ طرح‌ آن‌ از غازان‌خان‌ بود. مقبره‌ی‌ رفیع‌ غازان‌خان‌ در شنب‌ نیز به‌ دستور خود او ساخته‌ شد. نقشه‌ی‌ این‌ مقبره‌ به‌ شكل‌ دوازده‌ ضلعی‌ بود و سرداب‌ آن‌ در سطح‌ زمین‌ قرار داشت‌. مقبره‌ی‌ عظیم‌ را كتیبه‌ای‌ طلایی‌ احاطه‌ می‌كرد. قریب‌ 14000 كارگر برای‌ احداث‌ این‌ بنا به‌ كار گرفته‌ شدند. دیگر ابنیه‌ی‌ مجاور مقبره‌ عبارت‌ بود از: خانقاهی‌ برای‌ دراویش‌، مدارسی‌ برای‌ مذاهب‌ حنفی‌ و شافعی‌، مدرسه‌ای‌ برای‌ تحصیل‌ فلسفه‌، اقامتگاهی‌ برای‌ سادات‌، یك‌ بیمارستان‌، یك‌ قصر و یك‌ كتابخانه‌ به‌ علاوه‌ی‌ كوشك‌ زیبایی‌ موسوم‌ به‌ اردیلیّه‌. مقبره‌ در كانون‌ مجموعه‌ جای‌ داشت‌ و باغهای‌ اطراف‌ آن‌ را حومه‌ای‌ به‌ نام‌ غازانیّه‌ احاطه‌ می‌كرد. نزدیك‌ هر یك‌ از دروازه‌های‌ این‌ شهر كه‌ به‌ زودی‌ به‌ رقیبی‌ برای‌ تبریز بدل‌ شد، بازار، كاروانسرا و حمامهای‌ عمومی‌ ساخته‌ شده‌ بود. معمار اعظم‌ غازانیّه‌ ، تاج‌الّدین‌ علیشاه‌ نام‌ داشت‌.

از غازانّیه‌ی‌ امروز جز توده‌ای‌ از آجر چیزی‌ بر جای‌ نمانده‌ و مقبره‌ی‌ معروف‌ غازان‌خان‌ به‌ تلّی‌ از خاك‌ مبدّل‌ شده‌ است‌ ولی‌ شرح‌ دقیقی‌ از ساختمانهای‌ بسیاری‌ را كه‌ به‌ دستور او بنا گردید، در آثار رشیدالدّین‌ وصّاف‌، حمداللّه‌ مستوفی‌ و شمس‌ كاشانی‌ می‌توان‌ یافت‌. 
پس‌ از غازان‌خان‌، برادر معروفش‌ الجایتو (705-718/1305-1318) جانشین‌ وی‌ شد. الجایتو اسلام‌ آورد و نام‌ محمّد خدابنده‌ را برگزید. الجایتو در زمینه‌ی‌ معماری‌ بر اسلاف‌ خود سبقت‌ جست‌. در واقع‌ بیشتر ابنیه‌ی‌ مشهور دوره‌ی‌ ایلخانی‌ در زمان‌ حكومت‌ وی‌ ساخته‌ شده‌ است‌. 

شاخص‌ترین بخش معمارانه‌

اگر بخواهیم 2 بخش را به لحاظ معماری شاخص كنیم و هویت این نمایشگاه را در این حوزه بدانها مختص نماییم، یكی از آنها بخش فروم (Form) است و دیگری برج Messe Torun است. دفتر معماری KSP Engel Und Zimmermanm طراح فروم است. فضایی برای گفت‌وگو و جشن در متراژی 4500متری، دو سالن بزرگ جهت برگزاری مراسم‌های گالا (افتتاحیه) و مجموعه‌ای غنی از اتاق‌های گفت‌وگو و سالن‌های كنفرانس و ... هزینه‌ای بالغ بر 65میلیون دلار را روی دست مدیریت نمایشگاه گذاشته است و البته معماریی كه به اندازه اسم و كاربری بنا، شاخص است.

برج Messe Torm نیز به عنوان معروف‌ترین اثر معمار آلمانی هلموت یان و بلندترین ساختمان اروپا از دوردست‌ترین چشم‌انداز نیز نمایشگاه را شاخص می‌كند. نمایشگاهی برای تمام فصول ...